Wat zegt je achternaam over je verleden? Over koloniale namen, slavernij en zelfbeschikking
 |
| @Foto uit privécollectie van de familie Madretsma |
Wat betekent een achternaam als die voortkomt uit slavernij? In deze video vertellen Lisa, Rosanne met de achternaam Madretsma over hun zoektocht naar de betekenis en oorsprong van hun naam. De naam werd niet gekozen, maar toegekend aan hun voorouders bij de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863. In een oud missionarisboek wordt beschreven hoe ambtenaren willekeurig namen gaven aan vrijverklaarden – vaak met racistische motieven.
De achternaam Madretsma is een schrijnend voorbeeld van dat proces: een verdraaide versie van “Amsterdam”, omdat de stad te ‘chique’ zou zijn voor een zwart gezin. Deze geschiedenis leidt vandaag tot een groeiend bewustzijn en het recht om koloniale achternamen kosteloos te wijzigen. Sommigen kiezen voor verandering uit zelfbeschikking en herstel, anderen koesteren hun naam juist als bron van bewustwording en trots.
Troepje
In de video wordt een passage voorgelezen uit het boekje Nenne Albertina en Surinaamsch gemeenteleven, uitgegeven in 1925 en geschreven door een missionaris van de Evangelische Broedergemeente. Daarin staat het volgende fragment:
"Den 1en Juli van het jaar 1863 werden alle slaven vrij verklaard! Dat was een gebeurtenis. Toen moesten de slaven familienamen hebben. Zij waren er nu toe de kinderen van die en die vrouw: de vader werd niet genoemd. Om het tegemoet te komen aan de moeilijkheid, om zoveel menschen een naam te geven, had men in Paramaribo, de hoofdstad van Suriname, lijsten klaar gemaakt, waarop lange reeksen van namen van steden, van dieren, enz. waren geschreven. Ambtenaren reisden verschillende districten rond en de vrijverklaarden verschenen beurtelings op hun bureau, om den naam aan te nemen die hun gegeven werd.
Toen Abeni’s moeder met haar kinderen verscheen, was op de lijst de naam Amsterdam aan de beurt. De schrijver keek spottend naar de kleine Negerin en vond den naam van de hoofdstad van Nederland veel te mooi voor het zwarte troepje. Toen keerde hij de letters maar om. Amsterdam werd Madretsma en Abeni werd Mietje Madretsma."
Maar beschrijft deze anekdote werkelijk wat er in 1863 gebeurde? De tekst werd pas in 1925 geschreven, meer dan zestig jaar na de afschaffing van de slavernij. De missionaris schrijft over het moment alsof hij er zelf bij was, wat onwaarschijnlijk is. Het is dan ook waarschijnlijker dat dit een deels, of zelfs volledig gefictionaliseerd, verhaal is. De beschrijving weerspiegelt eerder het koloniale taalgebruik en de denkwijze van zijn tijd dan een feitelijke reconstructie van de naamgevingspraktijk in 1863.
Wat echter overeind blijft, is dat er Surinaamse familienamen bestaan die gevormd zijn door Nederlandse woorden om te keren. Denk aan Remak (van kamer), Greb (van berg) of Lens (van snel). Deze omkeringen hebben geleid tot unieke familienamen die alleen in de Surinaamse context voorkomen.
Was het omkeren van de naam Amsterdam tot Madretsma een racistische handeling? Dat racisme een rol speelde in de naamgeving ligt, gelet op de periode, voor de hand. Maar de werkelijke intentie van de ambtenaren verschilde waarschijnlijk per geval en blijft in veel gevallen voorgoed onbekend.
Lees meer over: Nenne Albertina en Surinaamsch gemeenteleven
Omgekeerde Surinaamse familienamen
| Omgekeerde naam | Oorspronkelijke naam | Betekenis of herkomst |
|---|---|---|
| Eernav | Vanee | Mogelijk afgeleid van de familienaam Van Ee |
| Ekkarb | Brakke | Braakland of onvruchtbare grond |
| Etnel | Lente | Seizoensnaam, symbool voor nieuw begin |
| Fare | Eraf (mogelijk) | Onzeker, mogelijk fonetisch gevormd |
| Greb | Berg | Hoogte of heuvel |
| Grebnijw | Wijnberg | Wijnheuvel, vaak Joodse herkomst |
| Kalop | Polak | Joodse achternaam voor iemand uit Polen |
| Leirbag | Gabriel | Bijbelse naam: “God is mijn kracht” |
| Lemmob | Bommel | Nederlandse plaatsnaam |
| Lens | Snel | Betekent “vlug” of “snel” |
| Leop | Poel | Plas of vijver |
| Letnom | Montel | Franse invloed, mogelijk “heuvel” |
| Madretsma | Amsterdam | Hoofdstad van Nederland |
| Mehciz | Zichem | Belgische plaatsnaam |
| Negnod | Dongen | Plaatsnaam in Noord-Brabant |
| Nelom | Molen | Verwijzing naar een molen |
| Neral | Laren | Nederlandse plaatsnaam |
| Neslo | Olsen | Scandinavische achternaam (“zoon van Ole”) |
| Netteb | Betten | Veelvoorkomende achternaam |
| Netto | Otten | Nederlandse of Latijnse achternaam |
| Obol | Lobo | “Wolf” in het Portugees |
| Redan | Nader | Arabische/Perzische achternaam (“nabij”) |
| Reemnet | Tenmeer | Samengestelde Nederlandse naam |
| Rellum | Muller | “Molenaar” – veelvoorkomende Duitse naam |
| Remak | Kamer | Afgeleid van “kamer”, ruimte in huis |
| Reteig | Gieter | Iemand die giet, of van plaatsnaam Gieten |
| Snetrem | Mertens | Vlaamse naam: “zoon van Maarten” |
| Sno | Ons | Symbolisch: gemeenschap of eenheid |
| Tdlohreg | Gerholdt | Duitse naam, “speer + heerser” |
Luister ook: Audiofragmenten Famiri Familie van de tentoonstelling Famiri Familie. Surinaams-Amsterdamse verhalen vanaf 1611
Lees ook: De opmerkelijke Surinaamse familienamen
